توتو، چراغ! توتو، چراغ!

اجازه بدهید ابتدا نویسنده‌‎ی محترم کتاب خودش را معرفی کند:

دکتر "ایرج افشار سیستانی" یک کتاب پژوهشی دارد که با مطالعه‌‎ی منابع قدیمی درباره‎‌ی پزشکی سنّتی مردم ایران، آن‌‎را گرد‌آوری کرده است. این کتاب حاوی اطلاعات خوبی درباره‌‎ی آب‎‌های معدنی و گیاهان دارویی مناطق مختلف ایران است و تقریباً نسخه‌‎های عجیب و غریب تمام استان‌‎های کشور، در درمان بیماری‎‌های آن زمان را می‌‎توانید در این کتاب بیابید.

ای کاش دانشجویان رشته‌‎ها‎ی پزشکی علاقه‌‎مند به تحقیق و پژوهش سری به این کتاب می‎‌زدند و دانسته‌‎های طبی قدیم را با دانسته‎‌های پزشکی جدید محک می‌‎زدند.

موقع خواندن این کتاب، به جاهایی می‎‌رسیم که امکان دارد حتی از خنده روده‌‎بُر شویم، ولی بدانیم که این خنده اصلاً خنده‌‎ی پسندیده‌‏‎ای نیست. چون مایی که بهترین دکترها و بهترین نسخه‌‎های درمانی در چند قدمی‎‌مان است داریم به تمام دار و ندار پزشکی مردمی معمولی می‎‌خندیم که بینوایان تا آن زمان چیزی جز این‎ روش‌‎ها برای درمان دردهای خود در دسترس نداشتند.

تعدادی از این نسخه‎‌ها را برای شما می‌‎آورم. چنانچه خنده‎‌تان گرفت، بخندید ولی تاکید می‌کنم که این خنده اصلاً خنده‌‎ی پسندیده‌‏‎ای نیست!

• درمان زایمان سخت در "استان یزد":

۱) اگر زن حامله سخت بزاید، دختر باکره‌‎ای در گوش او می‎‌گوید: من که بكرم زائیدم، تو چرا نمی‎‌زایی، بر این باورند که زن بالافاصله می‎‌زاید.
۲) یک کیلو شیر گاو را با ۵ زرده تخم مرغ جوشانده و به زائو می‎‌خورانند تا وضع حمل کند.
۳) پنجه مریم یعنی چوبی که به شکل پنجه است و آن را از مکه آورده‌‎اند، در آب می‌‎اندازند، وقتی پنجه باز شد، زائو می‌‎زاید.

دست‌‎انداز: نمی‌دانم دختری که باکره است چرا باید به زنی که دارد می‌زاید، بگوید من که بکرم زاییدم، تو چرا نمی‌زایی؟ جالب است بدانید که در همین استان یزد، در حال حاضر بهترین روش‎‌های درمان نازایی انجام می‎‌گردد. به طوری که از استان‌‎های دیگر ایران و حتی از کشورهای همسایه، برای درمان نازایی به استان یزد می‎‌روند.

• درمان بواسیر در استان ایلام:

۱) شیافی که از زبان خرس یا کوهان شتر، کوبیده نبات، سوخته‌ی تریاک، کندر و ملک زره تهیه می‎‌شود، استعمال می‌‎کنند.
۲) گذاردن سنگ یا آجر یا کف‌گیر داغ زیر نشیمن‌گاه.
۳) گذاردن کف‎‌گیر داغ بر پشت شانه.
۴) گرفتن مقعد بر دود تره‌‎ی خراسانی.

دست‌‎انداز: بدون تردید یکی از علّت‌‎های پنهان مانده‎‌ی انقراض خرس‌‎هایی ایرانی، همین بواسیر لعنتی بوده است. و به احتمال زیاد بیمار بعد از درمان به وسیله‎‌ی سنگ، آجر و کف‎‌گیر داغ، باید راهی برای درمان سوختگی‌‎اش پیدا می‎‌کرده است. در این روش بی‎‌رحمانه احتمالاً بواسیر را به جای درمان، جزغاله می‎‌کردند! در هوشمندی مردم ایلام همین بس که با وجود پیشرفت علم پزشکی، هنوز هم بهترین روش برای درمان قطعی بواسیر، جزغاله کردن بی‌‎رحمانه‎‌ی آن است. فقط وسیله‌ی جزغاله کردنش فرق کرده است. الان به جای سنگ، آجر و کف‎‌گیر داغ، با لیزر این کار را می‎‌کنند.

• درمان نازایی در استان همدان:

مجسمه‌ی شیر سنگی!
مجسمه‌ی شیر سنگی، یکی از آثار تاریخی همدان است که از سنگ ساخته‎‌اند و در همدان موجود است. ظاهراً در زمان اشکانیان یکی از دروازه‎‌های شهر (باب الاسد) به آن زینت یافته بود. در سال ۱۳۱۹ه.ق. به وسیله‎‌ی سپاهیان مرداویج بن زیار خراب و شیر را سرنگون کردند.
این مجسمه را عده‌‎ای مربوط به دوران ماد و برخی از پژوهشگران آن را از عهد هخامنشیان و جمعی از خاورشناسان، از آثار دوره اشکانیان می‌‎دانند، ولی وضع حجاری آن، مشخص می‎‌سازد که این اثر مربوط به دوران پارتی است که با مجسمه قرینه دیگری بر دو سمت دروازه شهر نصب بوده‌‎اند.
مجسمه‌ی کنونی تا سال ۱۳۲۸ش، در نزدیکی تپه‌ی مصلّی همچنان بر زمین افتاده بود تا این‌که در همین سال بر طبق طرح مهندس پولاک، سازنده‌ی بنای آرامگاه بوعلی، برپایه‌‎ای مستطیل شکل از سنگ‌‎های گرانیت الوند، استوار و در محل کنونی نصب شد.
صفاعلی‌شاه (ظهیرالدوله)، در کتاب خاطرات خود می‌‎نویسد: «می‌‎گویند از چند سال پیشتر جزو اعتقاد زنان همدان است که هر زنی که آبستن نمی‎‌شود، باید بیاید سر این شیر را با روغن کرچک خوب چرب کند و رویش بنشیند و چِها بگوید، آبستن می‎‌شود.

دست‌‎انداز: متاسفانه هنوز هم در کشور ما، اگر زنی که آبستن نشود، به احتمال زیاد زندگی‎‌اش متلاشی می‎‌شود. در قدیم که فرزندآوری امری حیاتی بود، مردم در این موارد سخت‌گیرتر هم بوده‌‎اند و زن بینوا برای آبستن شدن حاضر بوده است دست به هر کاری بزند.

• درمان نظر زدن و چشم‎‌زخم در سیرجان:

هنگامی که کسی بیمار شود، می‎‌گویند او را نظر زده‎‌اند و برای این‌که از او رفع بلا و مرض شود، یکی از زنان مجرّب، مقداری اسپند (دشتی) و نمک در کف دست گرفته و دستش را می‌بندد و دور سر بیمار می‎‌گرداند، و می‌‎گوید:
شنبه‌زا، یکشنبه‌زا، دوشنبه‌زا، سه‌شنبه‌زا، چهارشنبه‌زا، پنجشنبه‌زا، جمعه‌زا، چشم حسود، بدذات، بخیل هر کی دیده، هر کی ندیده، هر کی می‌شناسه، هر کی نمی‌شناسه، چرنده، پرنده، انس، جن، پری‌زاده، سر سیاه ، دندان سفید، هر کی می‌دونه، هر کی نمی‌دونه، این همسایه، آن همسایه، اهل محلّ، اهل کوچه ، اهل حمام...
پس از گفتن این‌ها، نام کسانی که بیمار را دیده‌اند یا می‌شناسند می‌برد و مثلاً این طور می‌گوید:
« چشمِ فاطمه نمک، نمک به آتش، چشمِ على نمک، نمک به آتش»
و به همین ترتیب اسامی کسانی که بیمار را دیده‌اند یا می‌شناسند می‌برد و می‌گوید:
« اسپند تو می‌دونی، چشم‌زخم را بگردونی
اسپند صد و سی دونه ، چشم‌زخم را بگردونه
هر کی چشمش زده ، چشم بترکه
هر کی دل زده، دلش بترکه»
بعد روی نمک و اسپند کمی آب دهان می‌زند و آن را درون آتش می‌ریزد که بسوزد. بر این باورند که با این کار از مریض رفع خطر و بلا می‌شود.

دست‎‌انداز: هنوز هم خیلی از ما فکر می‌‎کنیم با حلوا حلوا کردن دهان شیرین می‎‌شود. هنوز هم فکر می‎‌کنیم اگر روزی چند بار کلمات زیبا را تکرار کنیم، زندگی‎‌مان زیبا می‎‌شود. مخصوصاً مسئولان عزیز! و هنوز هم علم چیزی برای چشم‌‎زخم به ارمغان نیاورده است و همین سوراخی شده است برای تجارتی پر سود از قبل حماقت مردم بینوایی که زندگی‎‌شان در ? فرو رفته است و فکر می‌‎کنند علّت این در ?فرورفتگی، چشم‌‎زخم است و یا هنوز احتمال می‎‌دهند که اگر فکری به حال چشم‌‎زخم نکنند، زندگی‎‌شان بیشتر در ? فرو خواهد رفت.

• درمان "کرمک" در استان خراسان:

کرمک یا چراغ توتو، خارشی است که به سبب وجود کرم‌های ریز در مقعد کودکان ظاهر می‌شود. این بیمای به دو طریق زیر معالجه می‌شود.
۱) برگ سبز شفتالوی تلخ را کوبیده شیره اش را می‌گیرند و چند قطره از آن را به وسیله تنقیه کوچکی در مقعد طفل وارد می‌کنند .
۲) بچه را به پشت خوابانده و اندکی حنای خشک در مقعدش می‌پاشند. چراغ یا شمعی در جلو مقعد طفل نگاه داشته و خطاب به کرم‌ها می‌گویند: «توتو، چراغ ! توتو، چراغ!» به باور عوام، کرم‌ها از نور خوششان می‌آید و به شنیدن صدا به سوی روشنایی چراغ جلب و بیرون می‌آیند. همین که کرم‌ها بیرون آمدند، با چوب کبریتی که به نوک آن پنبه پیچیده‌اند، کرم‌ها را جمع کرده دور می‌ریزند.

دست‌‎انداز: نمی‌دانم چه کسی تشخیص داده بوده است که کرم مقعد به نور علاقه دارد؟ این لعنتی اگر به نور علاقه دارد بیخود می‌کند برود در تاریک‌ترین جای بدن آدمیزاد جا خوش کند.

وقتی بچّه بودیم این "کرمک" برای ما بچّه‌‏‎هایی که تشنگی‎‌مان را با جوی آبی که از سگ گرفته تا آدمی‌زاد در آن شاشیده بودند، برطرف می‌‎کردیم طبیعی بود. شما نمی‎‌توانید تصوّر کنید که وقتی یک بچّه مدفوعش را در حال حرکت می‌بیند با چه ترسی روبرو می‎‌شود؟! یک جوکی هم در این‌‎باره وجود دارد که دانستن آن خالی از لطف نیست. بنده‌‎ی خدایی برای همین ‌"کرمک"ش نزد طبیب می‎‌رود. طبیب می‌‎گوید یک بُرش خربزه را روبروی مقعدت بگیر، کرم‌ها برای خوردن آن بیرون می‌‎آیند. آن بنده خدا هم نسخه‌‎ی طبیب را مو به مو و یا محض اطمینان با غلظت بیشتری، اجرا می‌‎کند ولی ماجرا جوری رقم می‎‌خورد که بیمار این‌‎بار لنگان لنگان خود را به طبیب می‎‌رساند. نگو یکی از کرم‌ها بیرون می‌آید و وقتی می‌بیند خربزه شیرین است به بقیه‌ی کرم‌ها پیشنهاد می‌دهد که بُرش بزرگ خربزه را به داخل بُرده و یک پارتی حسابی برگزار کنند!

• درمان بواسیر سیستان و بلوچستان:

گرازی را شکار کرده و شکمش را پاره می‎‌کنند، سپس بیمار ساعتی روی آن می‌‎نشیند. این عمل در درمان او مؤثر است.

دست‌‎انداز: یک گراز را بزنی نابود کنی، شکمش را پاره کنی و ساعتی روی آن بنشینی، بلکه در دمان بواسیر موثر واقع شود. یعنی درمانی در کار نبوده است. فقط موثر بوده است.

بروید خدا را شکر کنید که زمانی متولّد شدید که گذرتان به این‌جور درمان‌‎ها نیفتاده است. فکر کنم تا همین‌‎جا بس باشد. بنده حال ادامه دادن دارم ولی مطمئن هستم غالب شما عزیزان حال خواندن ندارید. این را همین‎‌جوری نمی‎‌گویم. از روی آمار بازدید یادداشت‌‎های طولانی قبلی‌‎ام می‎‌گویم. یا حق.

پنج یادداشت پیشین:

دست‌انداز در اینستاگرام (۳)

کتاب | آخرین ماموریت

چالش هفته: (چالش چهارم: ? گیاهان اطرافم! ?)

بچه فیلسوف! (چهار)

کتاب | سه روز برای دیدن

حسن ختام: قدیمیه ولی هنوز خوب می‎‌خندونه. ?