نام واژه کشورها و شهرها و تمدن ها به دبیره پارتی – پهلوانیک

در نوشته آشنایی با دبیره پارتی – پهلوانیک درباره دبیره پارتی سخن گفته شد و اینک چندین واژه پهلوانیک را به دبیره پارتی گفته می شود. زبان پهلوی اشکانی – پارتی که به آن پهلوانیک نیز گفته می شود، از دسته زبان های میانه ایرانی است که پیش از به روی کار آمدن ساسانیان در ایران رواگ داشته و با روی کار آمدن ساسانیان کم کم جای خودش را به زبان پهلوی ساسانی یا پارسیگ یا پارسی میانه داد. نوشته های مانی بدین زبان است.

• در نوشته های زیر زمانی که به زبان پارتی اشاره می کنیم، در واقع به زبان پهلوانیک یا پهلوی اشکانی اشاره داریم و از این رو، زبان پهلوی ساسانی به نام پارسیگ یا پارسی میانه شناخته می شود.
• زمانی که می گوییم به دبیره ساسانی یا پهلوی ساسانی، در واقع دبیره ای را می گوییم که ساسانیان بدان سنگ و گل نبشته و سکه هایشان را می نوشتند. به زمان ساسانیان هفت دبیره (خط) بوده است که امروزه سه تا از آنها بدست ما رسیده است. هام دبیره برای نگارش نامه ها و نَسْکْ ها یا نیبِک ها (کتاب ها)، گشته دبیره برای سکه ها و سنگ نبشته ها و دین دبیره برای نگارش اوستا.
• واژه پارتی خْشَتر یا خْشَهر یا خْشَثر (xšaθr) که همگی می توانند در نوشته زیر جای هم به کار روند، در زبان پارسیگ به شَتْر یا شهر دگرگون شد که همسان با واژه کشور کنونی است. واژه خْشَثر (xsaθr) در پارسی باستان خْشَثْرَ (xšaθra) گفته می شده است.

در سنگ نبشته های هخامنشی و به زبان پارسی باستان واژه پارت امروزی ، “پَرْثَوَ (parθava)” نامیده شده است و به دبیره میخی به گونه  ????   نوشته می شود.

پارت به زبان پهلوی اشکانی (پهلوانیک)، “پَرْثَوْ (parθaw)” نامیده شده است و به دبیره پارتی (برای سنگ نبشته ها) به گونه  ????  نوشته می شود.

به زبان پهلوی ساسانی که پارسیگ (پارسی میانه)، “پَهْلَوْ (pahlaw) یا پَهْلَویک (pahlawik)” نامیده شده است و به دبیره سنگ نبشته ای ساسانی (گشته دبیره) به گونه  ??????  ‎ نوشته می شود.

درنگاره بالا، از بالا به پایین، نخست به دبیره میخی پارسی باستان، سپس به دبیره پارتی و سپس به گشته دبیره و هام دبیره ساسانی و در پایان به دبیره امروزین واژه "پهلوی" به پارسی باستان، پهلوانیک (پهلوی اشکانی)، پارسیگ یا پارسی میانه (پهلوی ساسانی) و پارسی نو (پارسی امروزی) نوشته شده است.

واژه ????? ???? یا “آسایا خْشَتْر یا آسایا خْشَهر (āsāyā xšahr)” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “آسیا – اَسیا” گفته می شود.

واژه   ????  یا “هَرِوْ” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “هَریوا” گفته می شود. به زبان پارسی میانه نیز “هَرِوْ” گفته و به ریخت  ????  نوشته می شود. به زبان پارسی باستان “هَرَیْوا (haraivā) یا هَرَیْوَ (haraiva)” گفته و به ریخت  ????  نوشته می شود.

سرزمینی باستانی، در دره هریرود، بوده‌است. بطلمیوس موقعیت هریوا را در جنوب مرو و باختر، در شرق پارت و بیابان کارامانیا، شمال زرنگ و غرب پاراپامیز آورده‌است و بنابراین مشتمل بر تقریباً ولایت هرات امروزی در افغانستان می‌شده‌است.

واژه  ?????  یا “اَرْیان (aryān)” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “ایران” گفته می شود.

در زبان پهلوی ساسانی، واژه  ?????  یا “اِران (ērān)” گفته و نوشته می شود.

در زبان پارسی باستان  ????  یا “اَری یَ (-ariya)” گفته و نوشته می شود.

در زبان و دین دبیره اوستایی  ??????  یا “اَیْ ری یَ (airiia)” گفته و نوشته می شود.

همچنین پادشاهان ساسانی کشور خویش را  ????????  یا “اِران شَتْرْ یا اِران شهر (ērān shahr)” می گفته اند. همین واژه به زبان و دبیره پارتی برابر با  ?????????  یا “اَرْیان خْشَتْر یا اَرْیان خْشَهر (aryān xšahr)” گفته می شود.

واژه   ?????   یا “اَهمَتان – اَهمَدان” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “همدان” گفته می شود. همدان به پارسی میانه “اَهَمَتان – هَمَتان”  ??????  و به پارسی باستان “هَگْمَتانَ”  ??????  گفته می شده است.

واژه   ??????  یا “اورهای” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “رُها” و به کوردی “ریها” و به یونانی “اِدِسا” گفته می شود. “رُها” یا “ادسا”، شهری کهن از دوران آشوریان باستان بوده، جای گرفته در اپاختر (شمال) میان‌رودان، جزیره ای میان موصل و شام که یونانیان آن را اِدِسا می‌نامیدند.

واژه   ??????????  یا “اَلِهْخَنْدْریا یا اَلیهْخَنْدْریا” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “اسکندریه” گفته می شود.

واژه   ???????  یا “آسورستان (asōrestān)” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “آسورستان” گفته می شود. واژه از دو بخش   ????  “آسور” و پسوند  ???  “ستان”  ساخته شده است مانند آنچه که امروز افغانستان، پاکستان، ترکمنستان می گوییم. این واژه به پارسی میانه به ریخت   ???????  نوشته می شود. در زبان پارسی باستان، “اَثورا (aθurā)” که به دبیره میخی  ?????  نوشته می شود، به تمدن آشور اشاره دارد.

در زبان های باستانی، ث همانند th انگلیسی تلفظ می شده است که زبان میان دندان های بالایی و پاینی قرار می گیرد.

واژه   ?????  یا “اَرْمَن ـ اَرمَنی (Arminians)” به پارسی امروزی “ارمنی – ارمنستان” گفته می شود. این واژه به زبان و دبیره پهلوی ساسانی به ریخت  ?????  و به پارسی باستان  ?????  یا “اَرْمی نَ (armina)” نوشته می شود.

واژه   ????? ????  یا “داکیا خْشَتر” به پارسی امروزی “داکیه” گفته می شود. “داکیه” سرزمین “داسیان” بودند. “داسیان” از مردمان ایرانی تبارِ باستانی بوده اند. مردمان “داس”، در پیوند نزدیک با “تراکیان” (که خود از نژاد سرمت ها تیره ای سکایی بودند) و چه بسا شاخه‌ای از ایشان بودند. داکیه امروز دربرگیرنده “رومانی”، “مولداوی”، بخش‌هایی از “اوکراین”، “شرق صربستان”، “شمال بلغارستان”، “اسلواکی”، “مجارستان” و “جنوب لهستان” می‌گردد. “داسیان” به زبان داسی” سخن ‌می‌ راندند.

واژه   ??????  یا “هیندوستان (hindustān)” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “هند” گفته می شود. واژه دارای دو بخش  ???  یا “هیند” و پسوند  ???  یا “ستان” است. نام کشور هند به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی)  ???  یا “هیند” نوشته می شود. در پارسی باستان  ?????  یا “هیدوش (hidūš)” گفته می شده است. همچنین به زبان و دبیره هندی به ریخت  हिन्दुस्तान‎  نوشته می شود. در زبان اردو نیز “هیندوستان” گفته می شود.

واژه   ????????  یا “کوشان خْشَتر یا کوشان خْشَهر (kūšān xšahr) یا کوشان خْشَثْر (kūšān xšaθr)” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “شاهنشاهی کوشان” گفته می شود. شاهنشاهی کوشان، شاهنشاهی باستانی به کانون “بلخ (باختر)” در افغانستان امروزی بود که بدست “یوئه‌چی‌ها” (مردمانی ایرانی تبار) در “سده نخست ترسایی” بنیان گذاشته شد.

واژه   ???   یا “ما‌ذ (Māδ) یا ماد (mād)” به پارسی امروزی “ماد” گفته می شود. در زبان پارسی باستان “مادَ (māda)” گفته و به ریخت  ???  نوشته می شده است.

واژه   ?????? ????   یا “تراکیا خْشَهر (trākyā xšahr)” واژه ای پارتی است که به پارسی امروزی “تراکیه” گفته می شود. در زبان پارسی باستان “سْکودْرَ (skudra)” گفته و به ریخت  ?????  نوشته می شده است.

واژه   ????   یا “پارس (pārs)” به پارسی امروزی “پارس یا فارس” گفته می شود. در زبان پارسی میانه “پارس” گفته و به ریخت  ?????  نوشته می شده است. در زبان پارسی باستان “پارسَ (pārsa)” گفته و به ریخت  ????  نوشته می شده است.