همهی ما گاهی از طرد شدن میترسیم؛ ترس از اینکه دوست، همکار یا شریک عاطفیمان ما را نپذیرد. اما برای برخی افراد، این ترس فراتر از حد معمول است و حتی نشانههای مبهم بیتوجهی، باعث اضطراب یا ناراحتی شدید میشود.
این ویژگی روانشناختی را حساسیت به طرد مینامند. پدیدهای که میتواند روابط اجتماعی و عاطفی را مختل کند و حتی زمینهساز اضطراب و افسردگی شود.
حساسیت به طرد (Rejection Sensitivity) یعنی تمایل فرد برای انتظار، درک و واکنش شدید نسبت به طرد شدن یا بیتوجهی دیگران.
افراد حساس به طرد معمولاً:
پیشاپیش انتظار دارند که دیگران آنها را رد کنند.
رفتارهای معمولی دیگران را به اشتباه نشانه طرد میدانند.
در نتیجه واکنشهایی چون خشم، اضطراب، یا کنارهگیری نشان میدهند.
این ویژگی باعث میشود ذهن فرد همیشه در حالت هشدار باشد و کوچکترین رفتار دیگران را تهدید تلقی کند.
یکی از عوامل اصلی، تجربهی بیثباتی یا طرد از سوی والدین در دوران کودکی است. کودکانی که گاهی مورد محبت و گاهی مورد بیتوجهی قرار گرفتهاند، در بزرگسالی یاد میگیرند که محبت دیگران ناپایدار است و هر لحظه ممکن است از بین برود.
تجربهی قلدری، تمسخر یا بیتوجهی از سوی همسالان در دوران نوجوانی میتواند باعث شکلگیری باور «من دوستداشتنی نیستم» شود. این باور در بزرگسالی فعال میشود و حساسیت به طرد را تقویت میکند.
مطالعات نشان دادهاند که در افراد حساس به طرد، ناحیه آمیگدالا که مسئول پردازش ترس و تهدید است، فعالیت بیشتری دارد. همچنین تغییر در سطح سروتونین و اکسیتوسین میتواند واکنشهای هیجانی را تشدید کند.
افراد حساس به طرد ممکن است:
از روابط جدید بترسند یا زود دلسرد شوند.
بیش از حد به دیگران وابسته شوند.
از انتقاد یا سکوت دیگران دلگیر شوند.
مدام به دنبال تأیید باشند.
رفتارهای دفاعی یا پرخاشگرانه بروز دهند.
این الگوها اغلب منجر به روابط ناپایدار و احساس تنهایی میشود، زیرا دیگران ممکن است از شدت واکنشهای هیجانی آنها خسته شوند.
ترس دائمی از طرد، فرد را در وضعیت آمادهباش ذهنی قرار میدهد. این وضعیت میتواند به اضطراب اجتماعی، کاهش اعتمادبهنفس و در نهایت افسردگی منجر شود.
در روابط عاشقانه، حساسیت به طرد معمولاً با حسادت، وابستگی بیشازحد یا کنترلگری همراه است. فرد نگران است که شریکش او را ترک کند و همین نگرانی میتواند رابطه را تخریب کند.
برخی افراد برای جلوگیری از احساس طرد، خودشان پیشدستانه رابطه را قطع میکنند یا واکنشهای تند نشان میدهند. این رفتارها اغلب باعث تحقق همان چیزی میشود که از آن میترسند: طرد واقعی.
در فرهنگ ایرانی که ارزشهای خانوادگی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد، پذیرفتهشدن توسط دیگران نقش مهمی در احساس هویت دارد. در چنین بافتی، طرد شدن میتواند نهتنها یک آسیب شخصی، بلکه یک شکست اجتماعی تلقی شود.
زنان معمولاً نسبت به طرد عاطفی حساسترند.
مردان بیشتر از طرد شغلی یا اجتماعی رنج میبرند.
همچنین، ترس از «قضاوت دیگران» یا از دست دادن آبرو، شکل فرهنگیشدهای از حساسیت به طرد است.
در این روش، فرد یاد میگیرد افکار منفی مانند «حتماً از من بدشان میآید» را شناسایی و اصلاح کند.
تمرینهای بازسازی شناختی و مواجهه تدریجی با موقعیتهای اجتماعی، به کاهش ترس از طرد کمک میکند.
ACT به فرد میآموزد که احساس طرد را بخشی از تجربه انسانی بداند و به جای اجتناب، آن را بپذیرد. این رویکرد بر تابآوری هیجانی و رفتار ارزشمحور تأکید دارد.
یادگیری مهارتهایی مانند تنفس آگاهانه، مدیتیشن و خودگویی مثبت، واکنشهای هیجانی شدید را کاهش میدهد و آرامش ذهنی بیشتری به همراه دارد.
شرکت در گروههای حمایتی، به افراد کمک میکند تا تجربهی پذیرش و همدلی را دوباره تجربه کنند و باورهای منفی خود دربارهی طرد را تغییر دهند.
به افکار خود شک کنید: آیا واقعاً طرد شدهاید یا فقط چنین احساسی دارید؟
از تعمیم دادن بپرهیزید: یک تجربه منفی، به معنای طرد شدن از سوی همه نیست.
خودتان را تأیید کنید: منتظر تأیید مداوم از دیگران نباشید.
روابط حمایتی بسازید: با افرادی ارتباط بگیرید که صادق و پذیرنده هستند.
به خودتان مهربان باشید: ارزش شما وابسته به نظر دیگران نیست.
حساسیت به طرد پدیدهای رایج اما قابل درمان است. این ویژگی معمولاً از ترکیب تجارب کودکی، باورهای منفی و عوامل زیستی شکل میگیرد. اگرچه طرد شدن بخشی طبیعی از زندگی اجتماعی است، اما واکنش بیشازحد به آن میتواند زندگی فرد را مختل کند.
خبر خوب این است که با آگاهی، درمان و تمرین مهارتهای ارتباطی و ذهنآگاهی، میتوان این حساسیت را کاهش داد. پذیرش خود، تقویت عزتنفس و یادگیری کنترل هیجانها، کلید رهایی از چرخهی دردناک ترس از طرد شدن است.
