همه چیز درباره «تفکر خلاق» + ۴ نمونه، ۵ نوع و ۷ راهکار

خلاقیت ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی و توسعه فردی است. انواع تکنولوژی، پیشرفت‌های علمی و ابزاری وجود خود را مدیون تفکرات خلاق هستند. خلاقیت با تولید همراه است یعنی فرد پس از یک فرآیند ذهنی دست به تولید می‌زند این تولید ممکن است ذهنی و غیرملموس و یا عینی و ملموس باشد. تفکر خلاق به عنوان بخش نرم‌افزاری خلاقیت یکی از مهارت‌های اصلی و ویژگی‌های انسان در زندگی است که توسط آن خود را با محیط همیشه متغیر منطبق می‌کند. با گذر زمان هر چیزی که در زندگی ما وجود دارد اعم از عینی و ذهنی کهنه و قدیمی شده اما حذف نمی‌شوند بلکه تنها با ابداع یا استفاده از روشی نوین پدیدار می‌شوند.

تفکر خلاق هم چون بذری است که در دل خاک وجود دارد و با آب و نور کافی سر از خاک بیرون آورده و کم‌کم رشد می‌کند و به بار می‌نشیند. ما می‌توانیم این مهارت دل‌چسب را پرورش بدهیم. لازم نیست حتماً دست به کارهای بزرگی بزنیم که دنیا را متحول کند بلکه در همین زندگی کوچک خودمان و حتی برای انجام کارهای روزمره تفکر خلاق کارایی دارد و نتیجه درخشانی در توسعه فردی ما خواهد داشت.

برای داشتن تفکر خلاق لازم است که برخی مهارت‌ها را در خود تقویت کرده و از انجام برخی کارها پرهیز کنید. هر انسانی توانایی تولید تفکر خلاق را دارد و بدون محدودیت می‌تواند دست به خلاقیت بزند. تفکر خلاق پایانی ندارد زیرا انسان برای بقا نیاز به پذیرفتن شرایط پیرامون و افزایش خلاقیت با تغییرات دارد. بنابراین تفکر خلاق فقط ابزاری جهت تسهیل کردن کارها نیست بلکه ضرورتی برای ادامه حیات است.

در سطحی دیگر تفکر خلاق موضوعی است که این روزها هر کسب و کاری را با خود درگیر کرده است. صاحبان کسب و کارها به دنبال بهترین، کاربردی ترین و عملی ترین راه حلها هستند. برای رسیدن به این راه حل ها باید از زاویه های متنوع دیگری نیز به مسایل بنگریم تا بتوانیم راه حل های ابداعی بیابیم. یافته‌های پژوهشگران گویای این است که همه انسان ها توانایی خلاقانه فکرکردن را دارند، اما سیستم های آموزشی و محیط زندگی و شرایط رشد، معمولا در مسیر مخالف بروز این قابلیت انسانی حرکتشان می دهد.

خلاقیت دامنه وسیعی دارد و در تمام زمینه‌ها کاربرد دارد. خلاقیت ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی و توسعه فردی است. انواع تکنولوژی، پیشرفت‌های علمی و ابزاری وجود خود را مدیون تفکرات خلاق هستند.

در سراسر دنیا و به خصوص کشورهای پیشرفته بارها در زندگی شاهد محصولات تفکر خلاق بوده‌ایم. برق حاصل تفکر ادیسون، اپل محصولی از ذهن خلاق استیو جابز بوده است. در زندگی چندین مثال برای تفکر خلاق وجود دارد که زندگی را برایمان آسان‌تر کرده‌اند. خلاقیت در زمان‌های متفاوت و با اشکال مختلف بروز پیدا می‌کند و راهکارهایی جهت تقویت آن وجود دارد.

با استفاده از تکنیک‌ها و روش های ایده‌پردازی و تمرین های برانگیزاننده‌ی خلاقانه فکر کردن، میتوانیم خلاقانه‌تر فکر کنیم. تفکر خلاق علاوه بر ایجاد بهبود فردی در زندگی شخصی، در کسب و کارهای فردی و سازمانی هم اثرگذار است. مطالعه‌ی مباحث مربوط به این حوزه اطلاعاتی در خصوص معانی هوش و خلاقیت و واقعیت هر کاراکتر شخصیتی در اختیار شما قرار می دهد و به شما کمک می‌کند، زمینه‌های مناسبی را برای شغل و تحصیل انتخاب کنید یا در شغل و تحصیلات فعلی خود موفق‌تر از قبل عمل کنید یا اگر کارآفرین و صاحب کسب‌وکاری هستید شایستگان و افراد مناسب را برای کسب و کار خود انتخاب نمایید و روح خلاقیت را وارد اتمسفر سازمانی خود کنید.

من پیش از این نکاتی را درباره‌ی خلاقیت در پست به بهانه‌ی معرفی کتاب «نوشتن خلاق»: مامایی که «واژه» به دنیا می‌آورد! در مورد خلاقیت و مهم‌ترین ابعاد آن توضیحاتی داده بودم:

«خلاقیت دارای ۲ سطح تکنیکی و محتوایی است. در واقع خلاقیت می‌تواند در محتوای یک سوژه باشد یا در فرم آن. مثلا فردی مانند «اوشو» اساسا خلاقیتی در سطح محتوا و معنا به سوژی کلانی چون «زندگی» دارد؛ در حالی که فردی که با استفاده از آجر نوعی دزدگیر می‌سازد، در سطح فرم دست به خلاقیت زده است.

خلاقیت ماحصل تفکر «واگرا» است که در مقابل تفکر «همگرا» قرار می‌گیرد. همین «واگرایی» است که به فرد امکان می‌دهد از آجری که به شکلی همگرا و کلیشه‌ای در ساخت ساختمان به کار می‌رود، یک وسیله‌ی امنیتی بسازد! پس واگرایی یعنی دور بودن دو عنصر به هم و عدم مشابهت آن‌ها و هم‌گرایی یعنی نزدیک بودن ۲ المان به هم و شباهت آن‌ها. با این حساب خلاقیت ساخت ایده‌ها و محصولات جدید از طریق مرتبط کردن دورترین و نامرتبط‌ترین موارد و موضوعات به یکدیگر است.

خلاقیت براساس ۴ بُعد سیالی ­، انعطاف، ابتکار و بسط جزئیات شکل می‌گیرد. آنچه عملا در اجرای یک فرایند خلاق رخ می‌دهد، حذف، اضافه و جایگزینی در یک نوع الگو و زاویه‌ی دید است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که خلاقیت در ساده‌ترین تعریف خلق اثری «ضدکلیشه» و «خلاف عادت» است. همرنگ جماعت نشدن و ساز مخالف زدن است به شرطی که نغمه‌ی این ساز «خوش» و «سازنده» باشد.»

و اما اینک ادامه‌ی ماجرا

افراد خلاق خصوصیاتی چون، هوش هیجانی بالایی داشته، برای خودشان اهمیت زیادی قائلند و افرادی سخت‌کوش و ساعی هستند.

به طور کلی و به اجمال برای افزایش خلاقیت لازم است قدرت ناخودآگاه ذهن را دست‌کم نگیرید و روی آن کار کنید. بسیاری از افکار خلاقانه در زمان‌های ناگهانی در ذهن شما جرقه می‌زند. بهتر است به‌محض اینکه فکری به سرتان زد آن را یادداشت کنید تا درزمانی مناسب آن را تحلیل و تکمیل کنید. از خیال‌پردازی نهراسید. تخیل یک دنیای بی‌نهایت را در ذهنتان خلق می‌کند و شما بدون هیچ قیدوبندی درون این سرزمین آزاد سیر می‌کنید و چه‌بسا ایده‌های نو از تخیلتان متولد شوند.

تغییر سبک زندگی به‌شدت روی ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری ما از جمله خلاقیت تأثیرگذار است. از زمان کمک بگیرید. در زندگی پرمشغله امروزی زمان کمی برای گذراندن اوقات فراغت پیدا می‌کنیم؛ اما اگر همین فرصت را هم به دست آورید آن را باکارهای عقب‌افتاده پر نکنید. استراحت کنید تا فکرتان بازشده و بستر مناسب برای خلاقیت برایتان مهیا شود. معمولاً افرادی که خلاق‌اند، افرادی دقیق و نکته‌بین نیز هستند. اعتماد به‌ نفس ازجمله خصوصیات شخصیتی است که در بالندگی و پرورش خلاقیت تأثیر دارد. در مورد خلاقیت‌تان با دیگران صحبت کنید و از بازخوردها بیم نداشته باشید.

نمونه‌هایی از تفکر خلاق

در تمام زمینه‌هایی که می‌شناسید و بشر با آن سروکار دارد همیشه جایی برای تفکر خلاق در نظر گرفته‌شده است. شما حتی می‌توانید در برنامه‌ریزی کارهایتان نیز آن را در نظر داشته باشید که این خلاقیت یا حاصل یک ذهن است و یا گاهی حاصل چندین تفکر خلاق. ذهن بشر همواره در حال خلق کردن است ولی ازآنجایی‌که فراموش‌کاریم یا اعتمادبه‌نفس لازم را نداشته و خودمان را دست‌کم می‌گیریم متوجه این خلق و آفرینش نمی‌شویم.

بسیاری از خلاقیت‌های بزرگ دنیا ابتدا توسط دیگران مسخره شده‌اند اما بعدها درک شده و تأثیر شگرفی در زندگی انسان گذاشته‌اند. در اینجا به بخشی از تفکرهای خلاق اشاره می‌کنیم:

۱. گوشی تلفن هوشمند:

یکی از بزرگ‌ترین و پرکاربردترین ابداعات بشر گوشی هوشمند بوده است که درون خود دنیایی را جای‌داده است. ابتدا قرار بود تلفن همراه تنها وسیله‌ای برای برقراری ارتباط به‌صورت بی‌سیم باشد اما با گذشت زمان ایده‌های نو به آن اضافه شد تا جایی که امروزه لحظه‌ای بدون گوشی را متصور نیستیم. تمام‌کارهایمان از ارتباط تلفنی گرفته تا انتقال پول و انجام کارهای بانکی، آموزش زبان و.. را تنها با یک گوشی انجام می‌دهیم. در خود تلفن‌های هوشمند نیز تغییرات خلاقانه‌ی زیادی صورت گرفته است. زمانی گوشی‌ها دکمه داشتند و بلک‌بری و نوکیا غول‌هایی بودند. بعدا گوشی‌ها لمسی شدند و در نتیجه‌ی این تحول بلک‌بری و نوکیا مردند و غولی به نام اپل متولد شد.

۲. اینترنت:

از دیگر محصولات تفکر خلاق اینترنت است که به جرات می‌توان گفت زندگی بشر امروز علاوه بر آب و اکسیژن به اینترنت وابسته است. اینترنت تحولی بزرگ در دنیای کسب‌وکار به وجود آورده و جاده ابریشمی به وسعت کره زمین دارد.

۳. اسنپ:

اسنپ درواقع یک کپی از برنامه اوبر در آمریکاست. تاکسی‌های اینترنتی با استفاده از لوکیشن و اینترنت در هر نقطه‌ای که باشید به شما خدمات‌رسانی می‌کنند و درواقع جایگزینی ۲۴ ساعته و در دسترس برای آژانس‌های اتومبیل هستند. این نشان می‌دهد «تقلید» لزوما رویکردی مخالف خلاقیت نیست بلکه تقلید هوشمندانه و اعمال تغییراتِ محلی و بومی خود نوعی از خلاقیت است.

۴. تبلیغات:

خلاقیت در تبلیغات از انواع جذاب این پدیده است که در حوزه کسب ‌و کار رایج است. روزانه با صدها نوع تبلیغات جالب به‌صورت بیلبوردهای خیابانی، تبلیغات تلویزیونی و … روبه‌رو هستید. مثلا یکی آن‌ها تبلیغات بر روی بدنه اتوبوس‌ها است که به زیباسازی شهر نیز کمک می‌کند.

همیشه خلاقیت با تحول جهانی همراه نیست و چنانچه در زندگی شخصی و کارهای روزمره خود تغییری جدید اعمال کنید یعنی از تفکر خلاق استفاده کرده‌اید. مثلاً اگر معلم هستید در نحوه تدریس خود می‌توانید کلاس را برای دانش آموزان جذاب‌تر کنید. اگر یک بانوی خانه‌دار هستید می‌توانید غذاهای همیشگی را با شیوه‌ای متفاوت طبخ یا سرو کنید. اگر در یک‌خانه کوچک ساکن هستید می‌توانید از این فضای محدود حداکثر استفاده را ببرید کاری که امروزه طراحان داخلی هم به آن روی آورده‌اند. مثال برای تفکر خلاق زیاد است و ذکر همه آن‌ها از حوصله بحث خارج است. به‌هرحال همه انسان‌ها تفکر خلاق دارند و کافی ست آن را شناسایی کرده و با پیاده‌سازی آن نتیجه رضایت‌بخش تفکر خلاق خود را مشاهده کنند.

و البته اصل ماجرا

ماهیت تفکر خلاق

برای داشتن تفکر خلاق باید ذهن خود را از تمام بندها و فشارهایی که وجود دارد رها کنید. منظورمان این است که به خودتان اجازه شک بدهید همیشه گذر کردن از مسیری که همه پیش‌تر رفته‌اند مناسب‌ترین مسیر نیست.

راه‌های جدید هم امتحان کنید. از پیله‌هایی که دور خودتان تنیده‌اید جداشده به خودتان نقد کرده و از این نقدها جهت بهتر شدن و افزایش کیفیت زندگی بهره ببرید. ذهن انسان ذهنی نامحدود است و میل به ارتقا دارد بنابراین با کسب مهارت‌هایی جهت پرورش تفکر خلاق ذهن خود را بهبود ببخشید.

قطعاً ایده‌های نو برای کسب و کار به ذهن همگان بارها و بارها خطور می‌کند اما چون افراد عمل مبتنی بر ایده نو را در خود محدود می‌کنند، چنین ایده‌هایی دست‌نخورده و بلااستفاده در ذهن باقی‌مانده و به‌مرورزمان فراموش می‌شوند و یا اینکه ممکن است افراد دیگری شهامت پیاده‌سازی آن را داشته باشند و شما از غافله عقب بمانید. کودکان نسبت به بزرگ‌سالان خلاق‌ترند زیرا آن‌ها ذهن خود را محدود نمی‌کنند و به هر چیزی که فکر کنند بدون ترس و اضطراب عمل می‌کنند.

دنیای امروز با هزاران ایده جالب و جذاب روبه‌رو است. افراد مختلفی که در سرتاسر جهان تلاش می‌کنند کاری نو انجام دهند و این فرآیند را باهدف افزایش کیفیت انسان با صرف وقت و هزینه کمتر به سرانجام می‌رسانند. تفکر خلاق از زندگی خصوصی گرفته تا کنش‌های اجتماعی از اتاق یا پشت میز کار شما گرفته تا جامعه جهانی کاربرد دارد.

خلاقیت هنری، خلاقیت کودکان، خلاقیت کاری و تجاری، خلاقیت تبلیغاتی نمونه‌هایی از انواع خلاقیت هستند. اگر هنرمندید یا ورزشکار، معلم یا مهندس، آرایشگر یا پزشک و …. در هر زمینه‌ای که فعالیت دارید می‌توانید روش‌های نوینی برای فعالیت‌های خود خلق کنید.

انواع تفکر خلاق

۱. تفکر خلاق در موسیقی : یکی از محصولات تفکر خلاق، نوای زیبایی به نام موسیقی است. تفکر خلاق موسیقیدان یا آهنگ‌ساز به آن کمک می‌کند که از ترکیب چندین نت صدای زیبا تولید کند. می‌دانید که در جهان بیش از چندین میلیون آهنگ ساخته‌شده است که هر یک با دیگری متفاوت است و این نشات گرفته از تفکر خلاق سازنده‌های آن است.

۲. تفکر خلاق در تجسم : همان‌طور که از اسمش پیداست در تصویر و نما خود را نشان می‌دهد. این نوع تفکر خلاق در رشته‌هایی چون نقاشی، مجسمه‌سازی، عکاسی و … متبلور می‌شود و آثار زیبایی را تولید می‌کند.

۳. تفکر خلاق در کلام : در این نوع تفکر خلاق تولید کلمه و شعر می‌کند. نوشتن هر کلامی که پیش از آن وجود نداشته است خلاقیتی در زمینه کلامی است. نویسنده‌ها افرادی خلاق با تخیل قوی هستند. ذهن آن‌ها قابلیت تولید داستان‌های زیبا و شعرهای ماندگاری را دارد.

۴. تفکر خلاق حرکتی : خلاقیتی که با بدن و حرکات فیزیکی صورت می‌پذیرد. که در بین مربیان ورزشی و بازیگران تئاتر قابل‌مشاهده است. پیام‌هایی که توسط بدن به افراد دیگر منتقل می‌شود و درواقع نیازمند مهارت استفاده از زبان بدن است نیز می‌تواند متأثر از تفکر خلاق باشد.

۵. تفکر خلاق مکانیکی : همه با این نوع فعالیت بیشتر آشنا هستیم. خلاقیت مکانیکی به تولید اشیا و محصولاتی می‌پردازد که بشر برای ادامه زندگی به آن‌ها نیاز دارد. ابداع برق، تلفن، تلویزیون، اتومبیل‌های خورشیدی و … همه از نوع مکانیکی به وجود آمده‌اند.

راهکارهایی برای تقویت تفکر خلاق

خلاقیت را با کمک روش‌های زیر تقویت کنید:

۱. ورزش کردن :

ورزش منظم علاوه بر تقویت ماهیچه‌های بدن و نقش مهمی که در سلامت جسمانی دارد. گردش خون را بهبود بخشیده و باعث افزایش تمرکز و بهتر شدن فرآیند تفکر می‌شود. زیرا با ورزش کردن استرس و اضطراب را از خود دور کرده و همین مسئله برای پرورش فکری بسیار مؤثر است

۲. مطالعه کنید:

قطعاً شما همه‌چیز را نمی‌دانید و توانایی مطالعه تمامی دانش‌ها را ندارید اما می‌توانید به موضوعات موردعلاقه خود سرزده و از آن‌ها ایده بگیرید. دانستن بیشتر به توانستن بیشتر کمک می‌کند. حتی با خواندن رمان توانایی ترسیم دنیای جدید را خواهید داشت و این امر زمینه‌ای برای رشد تفکر خلاق فراهم می‌کند. مطالعه کتاب تفکر خلاق نیز از منابع مهم جهت تقویت این مهارت است.

۳. با افراد خلاق معاشرت کنید:

تنها احمق‌ها هستند که فکر می‌کنند همه‌چیز را باید خود شخص تجربه کند. مگر عمر انسان چقدر است که فرصت کافی برای این‌همه تجربه داشته باشد. گاهی ما می‌توانیم عملکرد خود را بر پایه تجربیات دیگران، آنچه گذرانده‌اند و نتیجه ناشی از آن تنظیم کنیم. افراد خلاق قطعاً منبع الهام خوبی خواهند بود.

۴. کودک باشید:

هرچقدر بیشتر خودتان را شبیه کودکان کنید بیشتر به ذهنتان کمک کرده‌اید. حتی اگر کودکی در اطرافتان دارید ساعت‌های بیشتری را به بازی با آن‌ها بپردازید. قوه تخیل بچه‌ها بسیار قوی است و قطعاً برای شما نکات آموزنده زیادی خواهد داشت.

۵. به نت‌برداری عادت کنید:

نت‌برداری همچون مسواک زدن از عادت‌هایی است که برای سلامتی جسم و روان مفید است. ما در دنیای پرمشغله و پراسترسی زندگی می‌کنیم و این مسئله موجب کاهش حافظه ما می‌شود و ممکن است خیلی چیزها را به‌راحتی فراموش کنیم. بنابراین نت‌برداری شمارا از این نسیان رها کرده و دیگر هیچ ایده نویی از قلم نمی‌افتد.

۶. ذهنتان را ورزش دهید:

ورزش ذهن مثل بازی‌های فکری، حل جدول، مطالعه، نقاشی و … است. ذهن شاید تنها چیزی است که هرچه بیشتر از آن کار بکشید قوی‌تر می‌شود.

۷. شهامت داشته باشید:

ترس به بقای انسان کمک می‌کند اما در خیلی از موارد مانع موفقیت می‌شود. ترس از شکست، مسخره شدن و به سرانجام نرسیدن را کنار بگذارید و بپذیرید که در هر اتفاق و تصمیمی احتمال شکست وجود دارد و با تقویت راهکارهای تفکر خلاق به خواسته‌های خود جامه عمل بپوشانید.

همچنین بخوانید:

ایده‌یابی با کشفِ حالات و ساعات سرنوشت‌ساز

ننویس زندگی کن و اگر خواستی آن را بنویس!

تجربه کاربری و رابط کاربری چیست؟ رابط کاربری و تجربه کاربری به زبان ساده

راهنمای کاربردی اینفوگرافیک + معرفی نرم‌افزار (جامع‌ترین مقاله اینفوگرافیک در ایران)

نویسندگی: موقعیت، تجربه، خلاقیت؛ حرکت! + ۲ ایده + ۶ تجربه و یک تمرین