تنبلی معده در هضم غذا چیست و چطور می‌توانیم آن را درمان کنیم؟
وقتی به تنبلی معده (گاستروپارزی، Gastroparesis)، مبتلا می‌شوید، همواره احساس پُری و سنگینی شکم را دارید. ممکن است دچار حالت تهوع و کاهش اشتها هم بشوید. همهٔ این مشکلات به این دلیل است که عضلات معده مثل همیشه زرنگ و سرحال نیستند، آنها تنبل شده‌‌اند و نمی‌خواهند حرکات انقباضی طبیعی خود را داشته باشند. به خواندن این مقاله ادامه دهید تا بیشتر با این بیماری، راه‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از آن آشنا شوید چرا که شاید یکی از علت هضم نشدن غذا باشد.
تنبلی معده در هضم غذا یعنی چه؟
در گاستروپارزی، عضلات معده حرکات طبیعی خود را ندارند؛ یعنی انقباض‌های تاخیری دارند و یا ضعیف هستند. معده با استفاده از انقباض‌های عضلات خود می‌تواند غذاهای مختلف را گوارش و هضم کند. در افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، غذا برای مدت زمانی طولانی در معده می‌ماند و دیر تخلیه می‌شود. به همین دلیل بیمار دچار ناراحتی‌های گوارشی خواهد شد.
مردی که روی کاناپه دراز کشیده است و ظاهرا بیماری گوارشی مانند تنبلی معده دارد. تصویر معده را به‌صورت گرافیکی روی بدن او می‌بینید. در تنبلی معده، عضلات آن تحرک کمتری دارند و مواد غذایی مدت زمان طولانی‌تر در معده باقی می‌مانند.
علائم تنبلی معده چیست؟
این بیماری با نشانه‌های زیر خود را نشان می‌دهد:
تهوع و استفراغ: این موارد از شایع‌ترین علائم هستند و می‌توانند به‌طور مکرر و شدید اتفاق بیفتند.
احساس سیری سریع: اگر به این بیماری مبتلا باشید، پس از مصرف مقدار کمی غذا، احساس سیری خواهید داشت.
نفخ شکم: معده ممکن است به دلیل تاخیر در عبور غذا نفخ کند.
سوزش سردل یا رفلاکس اسید (acid reflux): تنبلی معده در هضم غذا منجر به بازگشت اسید معده به مری می‌شود و به همین دلیل احساس سوزش در اندام گوارشی را خواهید داشت.
کاهش اشتها: به دلیل احساس مداوم پُری و حالت تهوع، ممکن است تمایل کمتری به خوردن غذا داشته باشید.
برخی بیماری‌های زمینه‌ایی و شرایط پزشکی می‌توانند ریسک بروز این بیماری را افزایش دهند:
دیابت (Diabetes)
یکی از شایع‌ترین دلایل تنبلی معده در هضم غذا است. اما سطح بالای قند خون چطور می‌تواند روی حرکات انقباضی معده و گوارش غذا تاثیر بگذارد؟ سطح بالای گلوکز، عملکرد عصب واگ (vagus nerve) را مختل میکند. این عصب طولانی‌ترین عصب در بدن است و فعالیت‌هایی مانند بلعیدن، صحبت کردن و گوارش غذا را برعهده دارد. هرگونه اختلال در آن می‌تواند منجر به نقص عملکرد ماهیچه‌های معده شود.
اختلالات عصبی (Neurological disorders)
بیماری‌هایی مانند بیماری پارکینسون (Parkinson's disease)، ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس، multiple sclerosis) و سکته مغزی می‌توانند در عملکرد طبیعی عصب واگ اختلال ایجاد کنند و منجر به تنبلی معده شوند.
عوارض پس از جراحی
جراحی‌هایی مانند جراحی بای پس معده برای کاهش وزن (Gastric bypass surgery) یا جراحی برای زخم معده یا تومورهای معده که قسمت بالایی دستگاه گوارش را درگیر می‌کنند، می‌توانند به عصب واگ آسیب بزنند و عملکرد آن را مختل کنند.
جراحی بای‌پس معده را می‌بینید. این جراحی ریسک تنبلی معده را افزایش می‌دهد. جراحی‌های اندام‌های فوقانی دستگاه گوارش مانند جراحی بای‌پس، خطر بروز تنبلی معده را افزایش می‌دهد.
عفونت‌های ویروسی
در برخی موارد، یک عفونت ویروسی، مانند آنفولانزای معده (Viral gastroenteritis) می‌تواند خطر بروز این بیماری را افزایش دهد. در آنفولانزای معده، ویروس‌ها باعث التهاب و آسیب پوشش معده می‌شوند و بر حرکات و انقباض‌های عضلات معده تاثیر منفی می‌گذارند.
بیماری‌هایی مانند لوپوس (Lupus)، می‌توانند منجر به ایجاد آسیب به اعصاب یا عضلات معده شوند. به همین دلیل ممکن است این بیماران از تنبلی معده نیز رنج ببرند.
گاستروپارزی ایدیوپاتیک (Idiopathic gastroparesis)
گاهی اوقات گاستروپارزی، بدون هیچ بیماری زمینه‌ای یا علت خاصی بروز میکند، پزشکان به این حالت اصطلاحا گاستروپارزی ایدیوپاتیک می‌گویند.
داروها و مواد مخدر
برخی داروها، مانند داروهای ضدافسردگی، می‌توانند روی تحرک ماهیچه‌های معده تاثیر بگذارند و باعث تخلیه دیرهنگام محتویات معده شوند. همچنین مواد مخدر و مصرف مشروبات الکلی نیز در بروز این عارضه نقش مهمی دارند.
داروهای ضد افسردگی را می‌بینید. این داروها می‌توانند منجر به تنبلی معده شوند.مصرف برخی داروهای ضد افسردگی یا مواد مخدر در تنبلی معده در هضم غذا موثر هستند.
راه‌های تشخیص تنبلی معده چیست؟
متخصص گوارش با توجه به علائم، شرح حال و سابقهٔ پزشکی بیمار برای تایید تشخیص و رد سایر احتمالات پزشکی، ممکن است آزمایش‌های زیر را تجویز کنند:
سونوگرافی شکمی
تصویربرداری MRI
آندوسکوپی فوقانی دستگاه گوارش (endoscopy): در این آزمایش لوله‌ای باریک و منعطف به‌نام آندوسکوپ از طریق دهان وارد اندام‌های گوارشی فوقانی می‌شود. در انتهای این لوله، لنزی قرار دارد که می‌تواند تصاویر زنده و دقیقی از اندام‌های داخلی بدن را در اختیار پزشک قرار دهد. تصاویر توسط دوربین، به مانیتوری که روبروی پزشک قرار دارد، ارسال می‌شود.
آزمایش تخلیه معده که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
سینتی گرافی تخلیه معده (GES): در این آزمایش پزشک از بیمار درخواست میکند تا یک ماده رادیو اکتیو خاص را بخورد. سپس با استفاده از دستگاه تصویربرداری، تصاویر رادیوگرافی معده و نواحی مجاور آن به طور متناوب گرفته می‌شود. این تصاویر نشان می‌دهند که ماده رادیواکتیو با گذشت زمان، با چه سرعتی از معده خارج می‌شود و چگونه با سیستم گوارشی درگیر است. پزشک با استفاده از این تصاویر، چگونگی تخلیه معده و هرگونه تاخیر یا نامنظمی در فرآیند هضم غذا را بررسی میکند.
تست تنفسی حرکت معده (GEBT): در این آزمایش نیز بیمار، دوز مشخصی از مواد رادیواکتیو را می‌خورد. سپس نمونه‌های نفس او در طول مدت زمانی مشخص جمع‌آوری می‌شوند. پزشک با بررسی تغییرات در غلظت دی‌اکسید کربن در نفس‌های بیمار، چگونگی تخلیه معده را بررسی میکند. آزمایش تنفسی حرکت معده (GEBT) می‌تواند به عنوان جایگزینی برای آزمایش تخلیه معده (GES) باشد. این تست به تصاویر رادیوگرافیک، نیاز ندارد.
تست تنفسی حرکت را معده را می‌بینید. این آزمایش به تشخیص تنبلی معده در هضم غذا کمک میکند. در تست تنفسی حرکت معده، پزشک با بررسی سطح دی‌اکسیدکربن در تنفس بیمار، تنبلی معده را تشخیص می‌دهد.
شیوه‌های درمان تنبلی معده در هضم غذا چیست؟
هدف درمان گاستروپارزی کاهش علائم، کمک به تخلیه معده و مدیریت هرگونه بیماری زمینه‌ای است که منجر به تنبلی معده می‌شود. تکنیک‌های درمان می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
تغییر رژیم غذایی
مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر اما مکرر می‌تواند به بهبود علائم این بیماری کمک کند و حتی ممکن است این رژیم از گاستریت معده نیز جلوگیری کند. میتوانید در رژيم غذایی خود مواد زیر را داشته باشید:
غذاهایی که هضم آسان‌تری دارند، مانند سبزیجات خوب پخته
پروتئین‌های بدون چربی
غذاهای کم‌فیبر
دارودرمانی
پزشک ممکن است با توجه به وضعیت شما قرص تنبلی معده را تجویز کند. این قرص‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
متوکلوپرامید (Metoclopramide): که به افزایش انقباضات معده و افزایش تخلیه معده کمک میکند. با این حال، ممکن است در طولانی مدت با عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی، بیقراری و اختلالات حرکتی همراه باشد.
دومپریدون (Domperidone): این دارو با تحریک انقباضات معده مانند متوکلوپرامید عمل میکند. دومپریدون در مقایسه با متوکلوپرامید عوارض جانبی کمتری دارد.
داروهای ضد استفراغ: که پزشک آنها را با هدف کنترل حالت تهوع و استفراغ مرتبط با گاستروپارزی تجویز میکند. پرومتازین (Promethazine) از جمله این داروها است. همچنین میتوانید برای دریافت راهنمایی های بیشتر با مشاوره تلفنی دکتر گوارش مشورت کنید.
قرص تنبلی معده را می‌بینید. این قرص متوکلوپرامید است. قرص تنبلی معده متوکلوپرامید می‌تواند به افزایش انقباض‌های ماهیچه‌های معده کمک کند.
آیا راهی برای پیشگیری از تنبلی معده وجود دارد؟
تنبلی معده در هضم غذا معمولا به دلیل بیماری‌های زمینه‌ایی مانند دیابت بروز میکند، بنابراین پیشگیری از آن کار چندان ساده‌ایی نیست. با این حال ترفندهایی زیر می‌توانند تا حدودی باعث تقویت معده شود و از بروز آن جلوگیری کنند:
کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: اگر به بیماری‌هایی مانند دیابت مبتلا هستید، کنترل موثر سطح قند خون از طریق رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و داروهای مناسب یا انسولین ضروری است. کنترل خوب دیابت به کاهش خطر ابتلا به گاستروپارزی یا بدتر شدن علائم کمک میکند.
رژیم غذایی سالم: یک برنامهٔ غذایی متعادل و مغذی می‌تواند از سلامت کلی دستگاه گوارش حمایت کند. سعی کنید انواع میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و غلات کامل را در وعده‌های غذایی خود بگنجانید. از مصرف زیاد غذاهای پرچرب و پر فیبر خودداری کنید، زیرا هضم آنها دشوار است و علائم تنبلی معده را بدتر می‌کنند.
وعده‌های غذایی کوچک‌تر اما مکرر داشته باشید: مصرف وعده‌های کوچک‌تر اما مکرر در طی روز، باعث می‌شود تا غذا مدت زمان کمتری در معده باقی بماند. همچنین سعی کنید آهسته غذا بخورید و خوب آن را بجویید.
هیدراته بمانید: نوشیدن مایعات به حفظ آب بدن کمک میکند و عملکرد دستگاه گوارش را ارتقا می‌دهد.
مراقب داروها باشید: برخی داروها، مانند داروهای ضد افسردگی، حرکت معده را کاهش می‌دهند. اگر مجبور به استفاده از آنها هستید، حتما در مورد کنترل عوارض جانبی با پزشک مشورت کنید. احتمالا پزشک داروهای جایگزین را به شما پیشنهاد میکند.
استرس را مدیریت کنید: استرس مزمن بر هضم غذا و عملکرد معده تاثیر می‌گذارد. فعالیت‌هایی مانند ورزش یا مدیتیشن در بهبود حال شما موثر هستند.
از سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل پرهیز کنید: هم سیگار کشیدن و هم مصرف زیاد الکل می‌تواند اثرات نامطلوبی بر عملکرد معده و سلامت کلی گوارش داشته باشد.
تنبلی معده در هضم غذا را در چند خط بخوانید
گاستروپارزی وضعیتی است که در آن عضلات معده کُند حرکت می‌کنند یا خیلی ضعیف هستند. این بیماری با علائمی مانند تهوع، استفراغ، سیری زودرس، نفخ شکم و سوزش سر دل است. بیماری‌های زمینه‌ایی مانند دیابت از دلایل اصلی بروز آن هستند. پزشک برای تشخیص این بیماری از تکنیک‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی‌های شکم یا آندوسکوپی استفاده میکند. تکنیک‌های درمان نیز شامل تغییر رژیم غذایی و دارو درمانی است.
