آقای حبیب لاجوردی تحصیل کرده دانشگاه‌های ییل، هاروارد و آکسفود پس از پایان تحصیل در سال ۱۳۴۲ به ایران بازگشته بود و در کارخانه خانوادگی لاجوردی‌ها که شرکت صنعتی بهشهر بود، فعالیت می‌کرد.
مدتی بعد او همزمان با مدیریت در شرکت صنعتی بهشهر، موفق شد با همکاری شماری از اعضای هیات علمی دانشکده بازرگانی و مدیریت دانشگاه هاروارد، نمونه مشابهی از آن دانشکده را در تهران تاسیس کند (دانشگاه امام صادق کنونی) اما وقوع انقلاب اسلامی زندگی او را همانند بسیاری از ایرانیان دگرگون کرد.
اول از همه علی‌رغم قول دولت موقت و موافقت آقای خمینی، شرکت صنعتی بهشهر مصادره شد. اکبر لاجوردیان از اقوام حبیب لاجوردی و یکی از بنیانگذاران شرکت توسعه صنعتی بهشهر که در زمان وقوع انقلاب مدیرعامل این شرکت بود در کتاب «۱۱۰ سال پیدایش و گسترش گروه صنعتی بهشهر» شرحی شگفت‌آور از مصادره این کارخانه داده است. انقلاب اسلامی نه تنها کارخانه بهشهر که مرکز مطالعات مدیریت در تهران که زیر نظر هیات علمی دانشکده بازرگانی هاروارد و مدیریت حبیب لاجوردی قرار داشت را از مالکیت آنها درآورده و در نهایت با نام «دانشگاه امام صادق» به محمدرضا مهدوی کنی سپرد. (الان دیگر باید بدانید وجه تسمیه پل مدیریت در تقاطع اتوبان چمران و بلوار مدیریت در تهران چیست)*.
پس از انقلاب حبیب لاجوردی به مانند آقای لاجوردیان که تا چندی پس از انقلاب عضو اتاق بازرگانی ایران باقی ماند برنامه‌ای برای خروج از ایران نداشت اما ترور مشکوک یکی از بستگان و سپس اعلام نام اعضای خانواده لاجوردی به عنوان مفسد در حالی که از کارآفرینان خوشنام ایران بودند، زنگ خطر را برای آنها به صدا درآورد و آنها را راهی دیار غربت کرد.
حبیب لاجوردی به فاصله کوتاهی پس از خروج از ایران در پاییز ۱۹۸۱-۱۳۶۰ پروژه تاریخ شفاهی ایران را در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد طراحی کرد. این پروژه تاریخی برای پژوهشگرانی که در پی مطالعه تاریخ سیاسی ایران هستند، منابع مهمی را فراهم می‌آورد؛ روایت‌های ۱۳۴ تن از بازیگران و تصمیم‌گیران اصلی وقایع مهم سیاسی ایران با کسانی که از نزدیک شاهد این وقایع و تصمیمات بوده‌اند.
در این پروژه آقای لاجوردی و همکارانش گفت‌وگوهای مفصلی به زبان فارسی و گاهی انگلیسی با چهره‌های موثر در تاریخ معاصر ایران در فاصله سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۶۰ انجام داد که حاصل آنها ۱۳۴ مصاحبه است که به غیر از انتشار عمومی، در برخی از موارد به صورت کتاب‌هایی به زبان فارسی منتشر شده است. از آن میان دو مصاحبه یکی با ریچارد فرای ایرانشناس شهیر آمریکایی و دیگری دنیس رایت سفیر بریتانیا در تهران از کتاب‌هایی است که به زبان انگیسی چاپ شده است.
گفتگو با شاپور بختیار آخرین نخست وزیر دوره پهلوی که پس از انقلاب در فرانسه به ضرب گلوله کشته شد و همچنین علی امینی نخست وزیر و وزیر دارایی، مسکن و آبادانی، عبدالمجید مجیدی وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه، ارتشبد حسن طوفانیان مشاور عالی تسلیحاتی ستاد بزرگ ارتشداران، جعفر شریف امامی رئیس مجلس سنا و از نخست وزیران ایران، سلطان حمیدمیرزا قاجار فرزند ولیعهد ایران در دوران قاجار، امیرتیمور کلالی از وزرای کابینه محمد مصدق و کریم سنجانی اولین وزیر خارجه ایران پس از انقلاب ۵۷ نمونه‌ای از ده‌ها مصاحبه‌ای است که در پروژه تاریخ شفاهی انجام شده است.
عمده این گفت و گوها اینک از صوت به صورت متن درآمده و با قابلیت جستجو، اسناد مهمی برای شناخت دوره مهمی از تاریخ معاصر ایران و منابع دست اولی برای تاریخ‌نگاران و پژوهشگران است.
مجری این طرح حبیب لاجوردی و دستیار اصلی او در این پروژه ضیاء صدقی است و روند کلی کار، انجام مصاحبه‌ها و ایجاد فهرست موضوعات (نمایه) به دست این دو انجام شده است. همچنین شاهرخ مسکوب، شهلا حائری و جان مژدهی انجام بعضی از مصاحبه‌ها را به درخواست حبیب لاجوردی بر عهده داشته‌اند. کار پیاده کردن مصاحبه‌ها نیز بر عهده اما دلخانیان و شهین بصیری بوده است.
این پروژه ۸۹۶ ساعت از خاطراتی را ضبط کرده است که متعلق‌اند به نخست‌وزیران سابق، اعضای کلیدی کابینه‌ها، بخش‌های قانون‌گذاری، قضایی، رسانه‌ها و بخش خصوصی؛ رهبران قبائل، احزاب سیاسی، گروه‌ها مخالف، فرماندهان نیروهای مسلح، افسران ارشد سازمان امنیت (ساواک) و دیپلمات‌های خارجی که نقشی مهم در سیاست ایران داشته‌اند.
مصاحبه‌ها بنا بر تمایل مصاحبه‌شونده به زبان فارسی و انگلیسی انجام شده‌اند و از بین آنها ۱۲۳ روایت به زبان فارسی و ۱۳ روایت به زبان انگلیسی هستند. مدت‌زمان هریک از مصاحبه‌ها از ۱ تا ۴۴ ساعت متغیر است. هر نوار ۶۰ دقیقه بوده و به طور میانگین در حدود ۲۱ صفحه فارسی مکتوب شده است. متن ۷۶۹ ساعت از مصاحبه‌ها پیاده شده و به‌شکل مکتوب درآمده است اما بعضی از مصاحبه‌ها مکتوب نشده‌اند. ۶ روایت که معادل ۲۵ ساعت است تنها به‌صورت صوتی وجود دارند.
تعدادی از مصاحبه‌ها محدودیت زمانی برای انتشار داشته‌اند. زیرا بعضی از روایت‌گران انتشار خاطرات خود را به زمان مشخصی موکول کرده بودند. اما از آنجا که از حدود سال ۲۰۰۸ این پروژه نیمه تمام رها شده است بعضی از مصاحبه‌هایی که محدودیت زمانی آنها به پایان رسیده است همچنان منتشر نشده‌اند.
حبیب لاجوردی، موسس و مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد، که یکی از معتبرترین منابع تاریخ معاصر ایران است، سوم مرداد ۱۴۰۰ در ۸۳ سالگی در ایالات متحده درگذشت.
منابع:
برای آشنایی با تاریخچه دانشگاه امام صادق اپیزود ۵۴ پادکست «گزیده پادکست فارسی» را بشنوید:
★ این چه وقت مردن بود دیه‌گو مارادونا!
★ عطر سنبل عطر کاج، کتابی خواندنی
★ اثر انقلاب ۵۷ در اقتصاد ایران
★ بیایید تاریخ ایران را بخوانیم
★ مرور تاریخ منتهی به کودتای ۳ اسفند
★ آینده بلندمدت اقتصاد ایران چگونه است؟
★ ایران و سرمایه‌داری مافیایی: نمونه‌ی خاوری
★ رنسانس در ایران بالاتر و بهتر از رنسانس اروپا
★ چرا ایران ژاپن نشد؟ شاید بخاطر مهدی بازرگان ها!
★ اگر انقلاب و جنگ رخ نداده بود اقتصاد ایران به کجا می‌رسید؟
