نقدهایی بر آموزش و پرورش - بخش نهم - پنج مانع اصلی آموزش و پرورش

این حاصل تجربه‌ی چندین ساله‌ی من در نقش‌های مدیریت، معاونت و معلمی در پایه‌های مختلف مقاطع ششگانه‌ی دبستان است.

۱. اولین و بزرگ‌ترین مانع آموزش در مدرسه، مدرسه است.

به بیان دیگر، اولین مانع آموزش در مدرسه، نظام آموزش و پرورش و نظام مدرسه است.

آموزش و پرورش به عنوان بزرگ‌ترین نهاد اجتماعی کشور آنقدر چاق و بزرگ و تنبل شده است که به زحمت می‌تواند امور جاری خود را مدیریت کند و از کفاف خرج و دخل خود برنمی‌آید و این موجود چاق و تنبل سال به سال با بخشنامه‌های جدید بر کندی و بی‌اثری خود افزوده و با افزایش سن مدیران و کارمندانش بر جهالت و خرفتی‌اش اضافه می‌شود. نیروی ورودی خلاق و چابک وارد این سیستم نمی‌شود و سال به سال دریغ از پارسال. نظام آموزش و پرورش ما در باتلاق خود فرو می‌رود و کسی هم برایش کاری نمی‌کند.

۲. دومین و یکی دیگر از موانع بزرگ آموزش در هر کلاس درس، خود کلاس درس است.

به تجربه دریافتم که هرگاه بیرون از کلاس با دانش‌آموزانم بحث و گفتگویی داشتم نتیجه‌اش از داخل کلاس بهتر بوده است. به تجربه دریافتم که خود این چهاردیواری کلاس، یکی از مهم‌ترین عوامل بی‌توجهی و خستگی دانش‌آموزان است و دانش‌آموزان در میان چهار دیوار کلاس هر ترفندی را به کار می‌گیرند و از تمام خلاقیت خود استفاده می‌کنند که این محیط به شدت کسل‌کننده و افسرده و خراب را قابل تحمل سازند.

۳. سومین مانع مهم و بزرگ در هر کلاس درس، نیمکت‌ها هستند.

از اول ابتدایی شروع می‌کنیم که یک بچه‌ی ۶ یا ۷ ساله باید روی یک نیمکت چوبی سفت بی‌روح بنشیند که همیشه هم شیب ملایمی دارد و جامدادی و کتاب و دفتر و مداد و تراش هر ۵ دقیقه یک‌بار سر می‌خورد و روی زمین می‌افتد و باید برود زیر میز و بردارد و موقع بالا آمدن سرش به آهن زیر میز می‌خورد.

دوم ابتدایی کمی در نگهداری وسایل خود حرفه‌ای تر شده است ولی جثه و اندازه‌ی بچه هم بزرگ‌تر. تا ششم ابتدایی هرچه مهارت بچه در حفظ وسایل روی میز لیز و شیب‌دار بالا می‌رود اندازه و قد و قواره‌ی بچه هم رشد می‌کند و در عوض افزایش مهارت، دیگر در آن نیمکت سفت بی‌روح و همیشه شکسته و خراب جایش نمی‌شود.

نتیجه: دانش‌آموزان همیشه با نیمکت‌های خودشان مشکل و درگیری دارند. همین یعنی ناتوانی در تمرکز و توجه! به نظر من باید به دانش‌آموزانی که در این شرایط به صحبت و درس معلم گوش می‌دهند و توجه می‌کنند و یاد هم می‌گیرند کاپ افتخار داد.

۴. چهارمین مانع بزرگ که اهمیت آن کم‌تر از بقیه موانع نیست، کیف و لوازم‌التحریر هر دانش‌آموز است.

کیف‌های سنگین، جامدادی‌های فانتزی و به درد نخور که فقط عامل حواس‌پرتی هستند، دفترهای شکل‌دار و فانتزی که تمرکز کودک را به هم می‌زنند، دفترهای سیمی که به کوچک‌ترین حرکت دست دانش‌آموز کاغذشان پاره می‌شود، کیف‌هایی که جای مخفی دارند و دانش‌آموز در وسوسه‌ی استفاده از این جای مخفی، دور از چشم معلم از آنجا پفک می‌خورد، کیف‌هایی که در نیمکت‌های هیچ مدرسه‌ای هیچ جایی برای آنها پیش‌بینی نشده و دائم وبال دست و پای دانش‌آموز است یا روی زمین است یا کنار دستش یا آویزان به آهن نیمکت، پاک‌کن‌ها و تراش‌ها و مدادهای فانتزی و رنگارنگ که تمام توجه دانش‌آموز و دوستش را به خود جلب می‌کنند و به جای هدفگیری آموزش، خودشان هدف می‌شوند و تمام مثال‌های دیگری که به ذهن شما می‌رسد.

Another Brick in the Wall از گروه پینک فلوید

۵. پنجمین و یکی دیگر از مهم‌ترین موانع آموزش در کلاس درس، معلم است.

بله، من معلم و تمام همکارانم با عدم تخصص و دانش کافی، عدم تسلط بر اصول تعلیم و تربیت، مسلط نبودن بر اعصاب خودمان، خسته از زندگی روزمره و قسط و قرض و وام و خرج زندگی، در کلاس درس نه تسهیل‌گر این آموزش خراب، این آموزش و پرورشی که در ۴ مورد قبل جز خرابی و زهوار در رفتگی چیزی از آن ندیدید، که خودمان ترمزی بر این کلاس و نیمکت قراضه‌ی درس هستیم.

ما یک کتاب در دستمان گرفته‌ایم (در دستمان گذاشته‌اند) و باید تا پایان سال این کتاب را تدریس کرده و تمامش کنیم. با در دست گرفتن این کتاب، ما چشممان را بر تمام خلاقیت‌های تک تک دانش‌آموزان خواهیم بست. کوچک‌ترین صدای خلاقیت، سرعت تدریس ما را کم می‌کند. نظم ذهن ما را به هم می‌ریزد معلمی که خودش هیچ خلاقیتی در هیچ کجای زندگی‌اش تجربه نکرده است، از خلاقیت دانش‌آموزش می‌ترسد و آن را در نطفه خفه می‌کند.